Thema Sistemi ve Ekşarjlıklar

6. yüzyılın sonlarında ve 7. yüzyıl başlarında Bizans İmparatorluğu her yönden hücumlara uğramaktaydı. Doğuda Sasaniler Irak, Suriye ve Mısır'ı istila etmiş Anadolu'ya doğru ilerliyorlardı. Balkanlar İslav ve Avar topluluklarının saldırısına uğramış ve bu topluluklar başkenti tehtit eder hale gelmişti. Lombardlar ise hiçbir direnişle karşılaşmadan Kuzey İtalya'ya yerleşmişlerdi. İmparatorluğun I.Justinyen(527-565) ve Mavrikios(582-602) dönemlerinde ele geçirilmiş, merkeze daha uzak, batı ve güneydeki toprakları saldırılara karşı daha iyi savunulmaları amacıyla diğer eyaletlerden daha farklı bir sistemle yönetilmeye başlandılar. Kartaca merkezli Tunus ve Ravenna merkezli İtalya'da imparator Dioklatia döneminden beri sürdürülen sistem terkedilerek bu topraklarda Ekşarjlıklar kuruldu. Önceki Roma diakos sistemine göre eyaletler biri askeri diğeri ise sivil idareden sorumlu iki vali tarafından yönetilmekteydi. Bu sayede Ortaçağ Avrupasından farklı olarak hem askeri hem de sivil yetkileri elinde tutan bir valinin feodal bir güç haline gelerek kendi yönetimini kurması ya da imparatorluk yönetimi üzerinde hak iddia eder hale gelmesi engellenmiş oluyordu. İlk defa I.Justinyen döneminde uygulanmaya başlanan Themata&Ekşarjlıklar ise İmparator Heraclius(610-641) dönemine kadar Tunus ve İtalya dışındaki eyaletlerde tercih edilmedi.

İmparatorluk VII.yüzyılın ortalarına kadar 300 yıl boyunca askeri ve sivil idareyi birbirinden titiz bir şekilde ayırmayı bilerek yönetimde sivil elitlerin baskın olmasını sağlamıştı. Ancak 640 yılına gelindiğinde cihadist Müslüman Arapların 10 yıl gibi kısa bir sürede Irak, Suriye ve Mısır'ı ele geçirmeleri yönetimde şok yarattı. İmparatorluk çok hızlı gelişen müslüman istilaları sonucunda büyük miktarda tarım üretimi, vergi geliri, insan gücü ve arazi kaybına uğradı. Arap istilasının imparatorluğun diğer eyaletlerini tehtit eder hale gelmesi sonucu Anadolu 5 büyük Thema'ya ayrıldı.

Bu Themaların yönetimine atanan generaller yönettikleri topraklardaki sivil yöneticilerin yetkilerini de üzerlerine alarak istilalara karşı etkin bir savunma pozisyonu aldılar. Themaların yöneticileri ile Osmanlı Devleti’ndeki Beylerbeyliği sistemi birbirine çok benzemektedir. Themalardan oluşan Ekşarjlık sistemi sonucu Doğu Roma İmparatorluğu’ndaki güçlü sivil aristiokrasi ve kurumlar askerileşmiş, sivil sosyete yerini yeni askeri elit zümreye bırakmıştı. Birçok tarihçiye göre bu dönem Doğu Roma İmparatorluğu için Geç Antikite Çağının sonu Ortaçağın başlangıcıdır. Roma diakos sistemi’nin yerine geçen Ekşarjlık sistemi 700 yıldan fazla bir süre uygulandı. Ancak imparatorluğun sürekli toprak kaybetmesi ve yeni topraklar ele geçirememesi sonucu Thema sistemi uygulanamaz hale geldi, Ekşarjlıklar sürekli küçülerek etkisini yitirdi. Ayrıca IV.Haçlı Seferi(1204) sonucunda Konstantinople’yi ele geçiren haçlıların Latin İmparatorluğunu kurup Frank Apandaj Sistemi’ne benzer Ortaçağ usulü feodal sistemi getirmeleri Themaların tam olarak çözülmesine neden oldu. En sonunda imparator VI.Yannis Kantakuzenos yeni bir reformla artık uygulanamaz hale gelmiş olan ekşarjlıkları kaldırarak thema sistemine son verdi ve tamamiyle feodal Apandaj sistemine geçti.